Bomen verdienen een betere wettelijke bescherming

Bomen fleuren onze landschappen en openbare ruimten op en zijn ecologisch van onschatbare waarde. We hebben ze nodig om de gevolgen van de opwarming van de Aarde onder controle te krijgen. Wij zouden ze moeten koesteren, om tal van redenen. Toch gaan we vaak achteloos, destructief zelfs, met bomen om. De beschermwaardigheid van alle volgroeide bomen dient wettelijk veel beter te worden geregeld. 

Bij het boeken van een vliegreis kunt u, als aflaat voor uw zonden, een bedrag doneren voor het aanplanten van bomen. Zo kunt u de uitstoot van broeikasgassen ten gevolge van uw vliegreis compenseren. Een volwassen boom haalt met zijn honderdduizenden blaadjes per zomer vele kilo’s CO2 uit de lucht. Bomen zijn dus duidelijk onze bondgenoten bij onze pogingen de gevolgen van het broeikaseffect onder controle te krijgen. Vergeet ook niet de zuurstofproductie en de luchtzuiverende werking door het invangen van fijnstof en zuivering van de lucht die wij inademen. Daarom verdienen zij een degelijke wettelijke bescherming.

De waarde van bomen is groot en gevarieerd. Zonder bomen zijn hoogwaardige groene ruimten, binnen en buiten de bebouwde kom, ondenkbaar. Bossen, boomgroepen, bomenrijen, singels en lanen zijn van groot belang voor de biodiversiteit van flora en fauna. Zij geven beschutting aan mens, plant en dier, bieden broedplaatsen aan vogels. Bomen, wij zouden ze moeten koesteren, om tal van redenen.

Bomen vormen een markant onderdeel van onze landschappen. Helaas gaan we vaak achteloos, zelfs destructief met ze om. Het gezegde ‘boompje groot, plantertje dood’ leert ons vooral om zuinig te zijn op bestaande, volgroeide bomen als ons collectief kapitaal. Maar juist oude, vaak imposante bomen verdwijnen steeds meer uit het straatbeeld en zelfs uit parken. Fraaie, vitale bomen worden in het huidige verstedelijkte landschap steeds vaker opgeofferd aan bebouwing en bestrating. Ook de aanleg van leidingen en kabels eisen hun tol. Burgers, projectontwikkelaars, maar ook gemeentelijke diensten, ervaren bomen soms als hinderlijk. Zo is er de onhebbelijke gewoonte om bij het bouwrijp maken van terreinen alle groen te verwijderen. Zijn volgroeide bomen in een nieuwbouwwijk juist geen argument om daar graag te willen wonen of werken in plaats van een sta-in-de-weg?

Klachten van burgers over schaduw, belemmering van uitzicht, bladluis, overlast van blad en bloesem, worden te makkelijk door hun gemeente gehonoreerd, zo is mijn ervaring. Daarbij worden er heel wat argumenten gebruikt: wegberm te smal, (verkeers)onveiligheid, kans op schadeclaims, wortelopdruk, dood hout, gevaar van takbreuk, ziekte, slechte conditie, ouderdom, te grote omvang, bomen te dicht op elkaar. Een kapvergunning wordt dan - maar niet eens altijd - aangevraagd en moeiteloos verstrekt. Door het opleggen van een herplantplicht, lijkt het alsof het verlies teniet wordt gedaan. Maar juist een volgroeide boom is pas echt waardevol, in feite onvervangbaar en gaat vaak nog een mensenleven mee. Naderhand jonge boompjes aanplanten, betekent enkele jaren verzorging. Bovendien gaan er ook nog eens decennia overheen voordat ze gelijkwaardig zijn aan de bomen die werden gekapt. Volgens de Bomenstichting is de gemiddelde levensduur van een stadsboom nog geen twintig jaar, terwijl dat, afhankelijk van de boomsoort, gemakkelijk tachtig tot honderd jaar kan zijn.

Wij lezen Brazilianen en Afrikanen de les over het kappen van bos, maar wat doen we zelf? Wel zijn - krachtens de Boswet en ter bescherming van het natuur- en landschapsschoon - bomen die in bos, natuurgebieden en in nationale parken staan wettelijk beschermd. Ook monumentale bomen, waarvan er zo’n tienduizend geregistreerd staan bij de Bomenstichting, genieten een redelijke bescherming. Maar dan houdt het op. Alle andere bomen, hoe groots en fraai ook, kunnen zonder al te grote hinder worden gekapt. Maar kennen gemeenten dan geen kapverbod? Jawel, maar een kapvergunning is zo verkregen. Bij het aanvragen van een kapvergunning hoeft men niet eens altijd aannemelijk te maken dat kappen noodzakelijk of wenselijk is. Wel kunnen derden bezwaar aantekenen tegen de kap, maar een bezwaarschrift wordt slechts bij uitzondering gehonoreerd, zo weet ik uit ervaring; bijvoorbeeld in het geval van bomen met een bijzondere cultuurhistorische of landschappelijke waarde. Het is nu eenmaal niet eenvoudig dit hard te maken. Bovendien ontbreekt de controle op de uitvoering van de kapvergunning en blijven sancties uit.

Ook door verkeerd onderhoud gaan bomen in groten getale verloren. De nieuwste wijsheid van gemeenten, provincies en het Rijk schijnt erin te bestaan dat bomen, vooral langs wegen, flink gekortwiekt moeten worden. Vanuit hoogwerkers worden ze meters hoog opgesnoeid, waarbij hun karakteristieke vorm verloren gaat. De bomen raken daarbij een zo groot deel van hun bladoppervlak kwijt dat hun stofwisseling verstoord raakt, ze in de stress schieten, hun vitaliteit afneemt en zo ook hun weerstand tegen storm. Door zo’n onoordeelkundige snoei vallen er gaten in bomenrijen, ook wanneer zij van grote historische waarde zijn. Zo dreigt geleidelijk datgene te verdwijnen wat een boom tot boom maakt, een laan tot een laan. Genoeg redenen om het kappen wettelijk aan banden te leggen, dunkt mij.

Zowel binnen als buiten de bebouwde kom dient de beschermwaardigheid van alle volgroeide bomen wettelijk veel beter te worden geregeld. Kapvergunningen moeten worden verstrekt op basis van ‘niet kappen, tenzij’ in plaats van ‘kappen, tenzij’. Laat degene die wil kappen - en dat geldt ook voor de overheid - in zijn of haar aanvraag voor een kapvergunning eerst maar eens aannemelijk maken dat er een hoger belang in het geding is dan de bomen in stand te houden. Dat hogere belang kan dan weer nader worden omschreven; bijvoorbeeld ‘veiligheidsrisico’ of ‘aantasting door ziekte of plagen’. Een goede wettelijke bescherming van bomen zal allen aanspreken die oog hebben voor hun belangrijke functies: belevingswaarde, natuurwaarde, landschappelijke waarde, ecologische en economische waarde. En niet in de laatste plaats: opname van CO2.